Wat we horen
Het frequentiebereik van het menselijk oor ligt tussen 20 en 20.000 Hertz. Een gezond functionerend oor hoort lage bastonen (60-250 Hz) en hoog gepiep (>5000 Hz), en hoe dichterbij de rand van het frequentiebereik we komen, hoe hoger de geluidsdruk (gemeten in decibel) moet zijn om het hoorbaar te maken. We horen overkomende vliegtuigen, zoemende vliegen, onweer in de verte, gefluister op haarafstand. Het zou een riante zelfoverschatting zijn om te denken dat we daarmee de hoorbare wereld kennen. Infrageluid – onder 20 Hz – bestaat uit zulke lange golven dat het grote afstanden kan afleggen. Toen in 1883 de Krakatau vulkaan uitbarstte op Indonesië, zagen barometers in Nederland op verschillende momenten een piek verschijnen – de trillingen van de geluidsgolf die een aantal keer om de aarde reisden. Deze metingen helpen ook de handhaving van het kernstopverdrag: een wereldwijd meetnetwerk dat infrasoon meeluistert of er ergens op aarde nucleaire testen worden gehouden. Geluidsgolven waarschuwen voor gevaar, maar kan geluid ook gevaarlijk zijn? In 2016 rapporteerden verschillende Amerikaanse diplomaten gezondheidsklachten die het beste verklaard kunnen worden door aanhoudend laagfrequent geluid. Geluid op een frequentie van 7 Hz en in aanhoudend hoog volume kan het menselijk zenuwstelsel aantasten en zorgen voor desoriëntatie, paniek, misselijkheid en orgaanfalen met de dood tot gevolg. Geluid dringt ten diepste door in de menselijke ervaring, zonder dat we erop voorbereid zijn, soms zonder dat we erom vragen of ervan bewust zijn. Maar hebben we echt leren luisteren? Is het willekeurig registreren van geluid hetzelfde als het daadwerkelijk gericht en aandachtig luisteren? Luisteren: je ogen sluiten, de tijd nemen om je aandacht te richten, je voor te stellen hoe de golven door de atmosfeer reizen. Luister je zo naar je eigen ademhaling, dan kan je niet anders dan constateren dat alles met elkaar verbonden is.
Leren luisteren
Take a walk at night. Walk so silently that the bottom of your feet become ears. De partituren van Oliveros en van veel componisten en geluidskunstenaars die aan haar compositiemethode Deep Listening doen, laten zich lezen als instructie, soms bijna als een gedicht. In het boek A year of deep listening van Stephanie Loveless zijn 365 stukken opgenomen, om op iedere dag van het jaar een Deep Listening oefening te kunnen doen. Luisteren vraagt zo veel meer dan het registreren van geluid. In de films die in deze reeks zijn opgenomen staat geluid als narratieve vorm centraal. Geluid is geen gevolg van de visuele strategie, maar krijgt de leidende rol. In Berberian Sound Studio zijn we volledig overgeleverd aan het geluid om iets te kunnen begrijpen van de film waar het om draait, al speelt het echte verhaal zich ergens anders af. The Tuba Thieves is een liefdevolle maar ook genadeloze confrontatie met de grenzen van onze gehoorswaarneming en daagt ons uit om verhalen niet alleen te begrijpen met onze rationele waarneming, maar ook met ons sensorisch gevoel. Zidane, a 21st century portrait speelt precies met de drang om alles te willen zien waar Camiel van Winkel over schrijft, maar om écht te kunnen voelen hoe het is om in een overvol stadion in de laatste minuten van het veld te worden gestuurd, zal moeten luisteren. Luister meer, luister beter, luister groot, luister klein, luister samen, luister alleen. Geluid heeft ons zo veel te vertellen.
